Dla harcerki i harcerza stopień jest wyzwaniem, które pozwala zmierzyć się z samym sobą. Kolejne stopnie wskazują pożądane cechy charakteru i wyznaczają etapy osiągnięć życiowych. Każdy stopień jest dla harcerki i harcerza także celem, którego osiągnięcie jest dostrzegane w środowisku.
Czas zdobywania stopnia nazywamy próbą, bo daje możliwość sprawdzenia siebie, wykazania się w konkretnym działaniu postawą, wiedzą i umiejętnościami.
Dla drużynowych stopnie harcerskie są instrumentem wychowawczym, czyli środkiem, za pomocą którego realizują podstawowy program harcerskiego wychowania i uwzględniają indywidualny rozwój harcerki i harcerza. Przez zdobywanie stopni drużynowi wprowadzają harcerki i harcerzy na drogę systematycznej pracy nad sobą, uczą ich pokonywania kolejnych progów i łączenia własnych dążeń z działaniem w zespole.
System składa się z próby harcerki/harcerza i sześciu stopni: ochotniczki/młodzika, tropicielki/wywiadowcy, pionierki/odkrywcy, samarytanki/ćwika, harcerki orlej/harcerza orlego, harcerki Rzeczypospolitej/harcerza Rzeczypospolitej.
Kolejne stopnie przeznaczone są dla harcerek i harcerzy w określonym wieku:
- harcerki i harcerze: ochotniczka-młodzik, tropicielka-wywiadowca
- harcerki starsze i harcerze starsi: pionierka-odkrywca, samarytanka-ćwik
- wędrowniczki i wędrownicy: harcerka orla-harcerz orli, harcerka Rzeczypospolitej-harcerz Rzeczypospolitej.
Układ wymagań kolejnych stopni różni się ze względu na specyfikę poszczególnych grup wiekowych.